Αίτνα

I

Ενεργό ηφαίστειο της νότιας Ιταλίας, του οποίου ο κώνος (3.340 μ.) υψώνεται κοντά στην ανατολική ακτή της Σικελίας, Β-ΒΔ της Κατάνης.

Οι διαδοχικές εκρήξεις του έχουν δημιουργήσει πολλούς ηφαιστειακούς κρατήρες, από τους οποίους διατηρούνται καλύτερα ο Ελλειπτικός και ο Κρατήρας της Λίμνης, που προβάλλουν σε ύψος 2.900 μ. Πάνω από το ύψος αυτό βρίσκεται ο κύριος κρατήρας. Στις πλαγιές του υπάρχουν περισσότερες από 900 ρωγμές, από τις οποίες σε περιόδους έντονης δραστηριότητας, ξεχύνονται οι μεγαλύτερες ποσότητες λάβας. Πολυάριθμες εκρήξεις στο πέρασμα των αιώνων έχουν σκορπίσει τον τρόμο μεταξύ των κατοίκων της Α. Η πιο καταστροφική ήταν η έκρηξη του 1669, που είχε προκαλέσει σοβαρές ζημιές στην πόλη της Κατάνης· μετά το 1981 και το 1990, οι πιο πρόσφατες εκρήξεις του ηφαιστείου σημειώθηκαν στις αρχές του 2000 και τον Ιούλιο του 2001. Εξαιτίας της μεγάλης γονιμότητας του εδάφους, που οφείλεται στην εξαλλοίωση των ηφαιστειογενών πετρωμάτων, στους πρόποδες της Α. εκτείνεται μια περιοχή σημαντικής αγροτικής σημασίας και με μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού. Στην περιοχή αυτή είναι πολύ διαδεδομένη η αμπελουργία και παράγονται φημισμένα κρασιά.

Η ανάβαση στην Α. παρουσιάζει μεγάλο επιστημονικό και τουριστικό ενδιαφέρον. Γίνεται συνήθως από την Κατάνη με αυτοκίνητο έως τα 1.910 μ. (καταφύγιο Σαπιέντζα) και από εκεί με τα πόδια ή με τελεφερίκ. Ένα παρατηρητήριο (Casa Etnea) σε ύψος 2.946 μ. και ένας σταθμός σε ύψος 1.881 μ. συγκεντρώνουν τα στοιχεία των ηφαιστειακών εκδηλώσεων για επιστημονική μελέτη.

Νυκτερινή εικόνα από μια έκρηξη της Αίτνας.

Φωτογραφία του ηφαιστειακού κώνου της Αίτνας από δορυφόρο της ΝΑΣΑ (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gon).

Η Αίτνα προκαλούσε από τα αρχαία χρόνια το δέος των κατοίκων της περιοχής.

II

Η αρχαία πόλη της νότιας Ιταλίας Κατάνη, που μετονομάστηκε σε Α., όταν την κατέλαβε το 476 π.Χ. ο τύραννος των Συρακουσών Ιέρωνας. Μετά τον θάνατο του Ιέρωνα οι παλιοί κάτοικοι της Κατάνης, τους οποίους είχε διώξει ο τύραννος για να εγκαταστήσει στη θέση τους αποίκους, επέστρεψαν στην Α. όπου ανέσκαψαν τον τάφο του Ιέρωνα και έδωσαν στην πόλη το παλιό όνομά της, ενώ οι νέοι κάτοικοί της αποχώρησαν στην πόλη Ίνησσα, την οποία μετονόμασαν σε Α., τιμώντας τον Ιέρωνα ως οικιστή. Με αφορμή τα εγκαίνια της πρώτης Α. από τον Ιέρωνα, έγραψε (475) ο Αισχύλος την τραγωδία –τώρα χαμένη– Αιτναίαι, αντλώντας υλικό από τους μύθους της περιοχής. Στην πόλη είχε καθιερωθεί η ετήσια γιορτή Αίτναια, που περιελάμβανε κυρίως αρματοδρομίες.

III

Λατινικό ποίημα 646 στίχων που αποδίδεται στον Βιργίλιο και θεωρείται ένα από τα νεανικά του έργα. Πολλοί φιλόλογοι αμφισβήτησαν την απόδοσή του στον Βιργίλιο και πρότειναν, αντίθετα, διάφορους Λατίνους ποιητές του 1ου αι. μ.Χ. (Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, Σενέκα, Κορνήλιο, Σεβήρο κ.ά.). Η υπόθεσή του αναφέρεται στη δραστηριότητα του γνωστού ηφαιστείου και γίνεται προσπάθεια για μια ευλογοφανή ερμηνεία του γεωλογικού φαινομένου. Ο ποιητής, μακριά από τις μυθολογικές και ποιητικές δοξασίες των συγχρόνων του, αναφέρεται σε αύλακες γεμάτους αέρα που περιτρέχουν τη Γη στα έγκατά της. Εκεί υπάρχει μια μυστηριώδης πωρώδης πέτρα που περικλείει στους πώρους της φωτιά. Καθώς ο αέρας δυναμώνει τη φωτιά, αυτή ζητά να βρει διέξοδο από τους κρατήρες των ηφαιστείων.